Diwali - hinduistyczne święto świateł: historia, znaczenie i obchody w 2025 roku

Diwali, znane również jako Dipawali, to jedno z najważniejszych świąt w hinduizmie, symbolizujące zwycięstwo światła nad ciemnością, dobra nad złem oraz wiedzy nad ignorancją. Obchodzone jest przez miliony ludzi na całym świecie, nie tylko hinduistów, ale także jainistów, sikhów i niektórych buddystów. Święto to ma głębokie korzenie w tradycjach indyjskich i jest okazją do rodzinnych spotkań, modlitw, dekoracji oraz wymiany życzeń prosperity. W tym artykule przyjrzymy się historii Diwali, jego religijnemu znaczeniu, zwyczajom, datom w 2025 roku oraz temu, czy i jak jest obchodzone w Polsce.

Historia Diwali

Diwali ma starożytne korzenie w subkontynencie indyjskim, gdzie prawdopodobnie powstało jako połączenie festiwali żniwnych. Pierwsze wzmianki o święcie pojawiają się w sanskryckich tekstach, takich jak Padma Purana i Skanda Purana, datowanych na VII-X wiek n.e. Cesarz Harsha w VII wieku opisywał tradycje zapalania lamp i dekorowania domów. Podróżnicy, tacy jak Al Biruni w XI wieku czy Niccolò de' Conti w XV wieku, dokumentowali obchody Diwali. Nawet w okresie Mughalów, cesarze jak Akbar brali udział w festiwalu, choć Aurangzeb zakazał publicznych obchodów w 1665 roku. Brytyjskie źródła z XIX wieku, np. prace Sir Williama Jonesa, potwierdzają rytuały związane z Diwali. Inskrypcje sanskryckie z X-XIII wieku, w tym płyta miedziana Rashtrakuta, podkreślają długą tradycję święta.

Święto ewoluowało, łącząc elementy harvest festival z mitami religijnymi. W Indiach Diwali symbolizuje fuzję kultur i tradycji, a jego nazwa pochodzi od sanskryckiego "dipawali", oznaczającego "rząd lamp".

Religijne znaczenie Diwali

Znaczenie Diwali różni się w zależności od regionu i wyznania. Dla hinduistów jest związane z eposem Ramajana: święto upamiętnia powrót Pana Ramy, Sity, Lakshmany i Hanumana do Ajodhji po pokonaniu demona Rawany, symbolizując triumf dharmy (prawości). Inna tradycja łączy je z zwycięstwem Krishny nad demonem Narakasurą, podkreślając dobro nad złem. Centralną postacią jest bogini Lakshmi, symbolizująca bogactwo i dobrobyt - wierzono, że narodziła się podczas ubijania oceanu mleka i poślubiła Wisznu w noc Diwali. Często czczony jest też Ganesha, usuwający przeszkody.

W Indiach wschodnich Diwali wiąże się z boginią Kali, reprezentującą zwycięstwo nad złem. W regionach południowych podkreśla się pokonanie Narakasury przez Krishnę. Dla jainistów święto oznacza nirwanę Mahawiry w 527 r. p.n.e., z lampkami symbolizującymi wiedzę. Sikhowie obchodzą Bandi Chhor Divas, upamiętniając uwolnienie Guru Hargobinda z więzienia. Nowi buddyści w Nepalu czczą Lakshmi w ramach tradycji mahajany. Diwali podkreśla uniwersalne wartości, takie jak nadzieja, prosperita i harmonia.

Zwyczaje i obchody w Indiach

Diwali trwa zazwyczaj pięć lub sześć dni i odbywa się w miesiącach Ashvin i Kartika według kalendarza hinduskiego (między połową września a połową listopada). Przygotowania obejmują sprzątanie domów, dekorowanie rangoli (kolorowymi wzorami z proszku), jhalars (girlandami) i diyas (lampkami oliwnymi). Uczestnicy ubierają nowe ubrania, wykonują puja (modlitwy), zapalają fajerwerki i dzielą się mithai (słodyczami).

Pięć dni Diwali to:

• Dhanteras (Dzień 1): Kupowanie nowych przedmiotów, modlitwy do Lakshmi i Ganeshy, zapalanie diyas. Yama Deepam - lampka dla boga śmierci, by odpędzić nieszczęścia.
• Naraka Chaturdashi lub Chhoti Diwali (Dzień 2): Upamiętnienie zwycięstwa Krishny nad Narakasurą; kąpiele olejowe, wizyty w świątyniach, kupowanie słodyczy. W niektórych regionach Hanuman Puja lub Kali Chaudas.
• Lakshmi Pujan (Dzień 3): Główny dzień - domy świecą diyas, puja do Lakshmi, Ganeshy i innych bogów, fajerwerki, uczty.
• Annakut/Balipratipada/Govardhan Puja (Dzień 4): Świętowanie więzi, Govardhan Puja (budowanie gór z krowiego nawozu), Annakut ("góra jedzenia"). W Gudźaracie nowy rok.
• Bhai Duj/Vishwakarma Puja (Dzień 5): Święto rodzeństwa; rzemieślnicy czczą Vishwakarmę, czyszcząc miejsca pracy.

W społecznościach odbywają się mela (targi) z handlem, rozrywką i występami kulturalnymi. W ostatnich latach rosną obawy o zanieczyszczenie powietrza z fajerwerków, co prowadzi do ograniczeń w niektórych miastach.

Związek Diwali z fajerwerkami

Fajerwerki są nieodłącznym elementem obchodów Diwali, symbolizując radość, zwycięstwo dobra nad złem oraz rozproszenie ciemności. Tradycja ta ma stosunkowo nowoczesne korzenie - proch strzelniczy dotarł do Indii około XIV wieku poprzez Jedwabny Szlak z Chin, a fajerwerki zaczęto używać w obchodach Diwali od około 1400 roku n.e. W mitologii hinduistycznej fajerwerki reprezentują świętowanie powrotu Pana Ramy do Ajodhji po zwycięstwie nad demonem Rawaną, podkreślając triumf światła i dobra. Chociaż pierwotnie Diwali skupiało się na lampkach oliwnych (diyas), fajerwerki dodały spektakularny element, czyniąc święto bardziej widowiskowym.

Data Diwali w 2025 roku

Diwali opiera się na kalendarzu lunisolarnym, więc data zmienia się co roku. W 2025 roku święto zaczyna się 20 października (poniedziałek), z głównymi obchodami trwającymi do 21 października. Dhanteras przypada na 17-18 października, a Lakshmi Puja - kluczowy rytuał - na 20 lub 21 października, w zależności od muhurat (auspicious time). Niektóre źródła wskazują na 20 października jako główny dzień, z puja w Pradosh Kaal 21 października. Święto jest świętem publicznym w Indiach, z dniem wolnym.

Obchody Diwali na świecie

Diwali jest globalne dzięki diasporze indyjskiej. W USA uznane rezolucją Kongresu w 2007 roku; w UK - wydarzenia jak Diwali in the Square w Londynie. W Singapurze, Malezji, Sri Lance, RPA i Pakistanie odbywają się festiwale z oświetleniami i wydarzeniami kulturalnymi. W Nepalu nowi buddyści czczą Lakshmi. Święto promuje interkulturowy dialog, z rosnącym udziałem innych społeczności.

Czy Diwali jest obchodzone w Polsce?

Tak, Diwali jest obchodzone w Polsce, głównie przez społeczność indyjską, hinduską, tamilską i sri lankijską, choć na mniejszą skalę niż w Indiach. Szacuje się, że w Polsce mieszka kilka tysięcy osób pochodzenia indyjskiego, w tym Hindusi, Sikhowie i Tamilowie. Organizowane są wydarzenia kulturalne w większych miastach jak Warszawa, Wrocław i Kraków.

W 2025 roku planowane są wydarzenia: Razvi Events organizuje Diwali Celebration we Wrocławiu 19 października i w Warszawie. Tamil Sangam Association zaprasza na Grand Diwali w Warszawie 8 listopada 2025.

Diwali w Polsce to przykład wielokulturowości, choć nie jest świętem państwowym. Społeczności organizują je prywatnie lub w stowarzyszeniach, integrując się z polskim społeczeństwem.

Diwali w 2025 roku będzie okazją do refleksji nad uniwersalnymi wartościami. W Polsce, choć nie masowo, święto zyskuje na popularności dzięki diasporze, przyczyniając się do bogactwa kulturalnego kraju.